Φώτης Κουβέλης: Μια μετέωρη αλλαγή

Η χώρα μας χαρακτηρίζεται από ένα συγκεντρωτικό πολιτικό-διοικητικό σύστημα, μέσα από το οποίο οι θεσμοί της τοπικής αυτοδιοίκησης ασκούν περιορισμένο ρόλο στις δημόσιες υποθέσεις.

Είναι, επομένως, αναγκαία η ριζική μεταρρύθμιση του πολιτικού μας συστήματος με νέους θεσμούς, για την ενίσχυση της δημοκρατίας, της περιφερειακής συγκρότησης, της ανάπτυξης σε νέα πεδία κοινωνικής δραστηριότητας, της συμμετοχής των πολιτών στην ασκούμενη πολιτική.

* Η κυβέρνηση παρουσίασε πριν από λίγες μέρες το σχέδιο «Καλλικράτης», με το οποίο επιχειρεί να αλλάξει ριζικά το διοικητικό σύστημα της χώρας. Οφειλε όμως να δημοσιοποιήσει πλήρες σχέδιο για το ποιες αρμοδιότητες διατηρεί το κεντρικό κράτος και ποιες μεταφέρονται σε κάθε βαθμό της αυτοδιοίκησης.

Εκείνο που χρειάζεται η χώρα είναι ισχυρή αιρετή περιφέρεια, λιγότερους και ισχυρούς δήμους και επιτελικό ρόλο του κράτους, όπως σταθερά υποστηρίζει η σύγχρονη αριστερά. Το σχέδιο δεν διευκρινίζει πολλά κρίσιμα σημεία, αφήνοντας θολό το πεδίο των αρμοδιοτήτων και των πόρων. Συγκεκριμένα:

1 Χρηματοδότηση: Με τα τρέχοντα οικονομικά των δήμων σε δεινή κατάσταση, καθώς οι οφειλές προς τους ΟΤΑ το 2009 ξεπέρασαν τα 330 εκατ. ευρώ και οι θεσμοθετημένοι πόροι το 2010 μειώνονται κατά 12% έως 15%, πρέπει να ξεκαθαριστεί το ζήτημα της χρηματοδότησης της μεταρρύθμισης, η οποία υπολογίζεται ότι θα ξεπεράσει μόνο για τους δήμους, που αναφέρονται στο σχέδιο, τα 4 δισ. ευρώ.

2 Αρμοδιότητες: Είναι αναγκαίος ένας ισχυρός θεσμός της πρωτοβάθμιας Τ.Α., γεωγραφικά και πληθυσμιακά αναπροσδιορισμένης και με εσωτερική αποκέντρωση και δευτεροβάθμια περιφερειακή αυτοδιοίκηση, με ενισχυμένο τον πολιτικό της ρόλο. Οι αναφορές στις αρμοδιότητες κάθε επιπέδου αυτοδιοίκησης χρειάζεται να ορισθούν συγκεκριμένα και ιδίως αυτές των περιφερειών, τα όργανα των οποίων θα είναι για πρώτη φορά αιρετά.

Η θεσμοθέτηση επτά νέων υπερ-περιφερειών, χωρίς μάλιστα αποσαφήνιση των αρμοδιοτήτων τους, διαμορφώνει στοιχεία ενός νέου επικείμενου ελέγχου στην τοπική αυτοδιοίκηση.

3 «Χωροταξικό»: Παραμένει ασαφές το ποιος θα συνενωθεί με ποιον. Ο αριθμός των 370 δήμων που ανακοίνωσε η κυβέρνηση ότι θα προκύψουν μετά τον «Καλλικράτη» προκαλεί ήδη αντιδράσεις, δικαιολογημένες ή μη. Οι κυβερνητικές προθέσεις πρέπει να αποτυπωθούν τεκμηριωμένες με συγκεκριμένα κριτήρια, με βάση και τις αποφάσεις της ΚΕΔΚΕ.

Το σχέδιο αφήνει αιωρούμενα κρίσιμα κεντρικά ερωτήματα: Εχει η κυβέρνηση εξασφαλίσει τις οικονομικές και άλλες προϋποθέσεις πριν προχωρήσει στη διοικητική μεταρρύθμιση; Θα καθιερώσει την απλή αναλογική σε όλες τις βαθμίδες αυτοδιοίκησης για τη δημοκρατική συγκρότηση των οργάνων και την αναλογική εκπροσώπηση κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων σε όλα τα όργανα αυτοδιοίκησης;

* Οποιαδήποτε απόπειρα επιχειρήθηκε στο παρελθόν για οργανωτική αναδιάρθρωση της αυτοδιοίκησης δεν άγγιξε τον πυρήνα του προβλήματος, που είναι ο συγκεντρωτισμός του κράτους.

Μια «διοικητική μεταρρύθμιση» πρέπει να θεωρείται ως μια δημοκρατική και αποκεντρωτική μεταρρύθμιση των διοικητικών δομών του κράτους προς την αυτοδιοίκηση. Εκεί δηλαδή που αναδεικνύεται η ανάγκη ρήξεων και τομών. Η μεταρρύθμιση πρέπει να είναι συνολική και να καλύπτει την κεντρική κρατική και αποκεντρωμένη διοίκηση σ’ όλους τους τομείς της και την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια αυτοδιοίκηση, από κοινού και όχι αποσπασματικά και μεμονωμένα.

Χρειάζεται επομένως:

* Οικονομική επάρκεια, με πρώτο βήμα την άμεση απόδοση των οφειλομένων επί χρόνια στους υφιστάμενους αυτοδιοικητικούς θεσμούς.

* Ολοκληρωμένο επιχειρησιακό σχέδιο υποστήριξης και κάλυψης των βασικών ελλειμμάτων (υποδομών-προσωπικού) που κληροδοτούν στη νέα διοικητική δομή οι σημερινοί οργανισμοί Τ.Α.

* Ουσιαστική διαβούλευση για την εφαρμογή κοινά αποδεκτών κριτηρίων και τη διαμόρφωση των νέων χωροεδαφικών ενοτήτων, που πρόκειται να προκριθούν.

* Σχέδιο ενσωμάτωσης στην περιφερειακή αυτοδιοίκηση όλων των αναπτυξιακών και κοινωνικών, κρατικών περιφερειακών λειτουργιών, καθώς και της διαχείρισης των αντίστοιχων εθνικών αλλά και των ευρωπαϊκών πόρων.

* Κατάργηση του αντιδημοκρατικού 42% για την εκλογή τοπικών αρχόντων και καθιέρωση της απλής αναλογικής, ως στοιχείου διασφάλισης ουσιαστικού δημοκρατικού ελέγχου, κινήτρου συμμετοχής και ενεργοποίησης των πολιτών και γνήσιας έκφρασης των κοινωνικών συσχετισμών.

* Βασική προϋπόθεση για να πετύχει η προσπάθεια είναι η μεταρρύθμιση του κράτους. Χωρίς αυτήν όλα θα είναι μετέωρα. Είναι ανάγκη να προχωρήσει ο τόπος σε μεγαλύτερα αυτοδιοικητικά ολοκληρώματα, ώστε να εξασφαλίσουμε την αποτελεσματικότητα στη δράση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Για να συμβεί αυτό, η τοπική αυτοδιοίκηση χρειάζεται αναδόμηση και ανακαθορισμό και της λειτουργίας της και των αρμοδιοτήτων της.

* Χρειάζεται να υπάρξει περιορισμός του κράτους στον επιτελικό του ρόλο και ενίσχυση-αναβάθμιση της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας αυτοδιοίκησης, με τη μεταβίβαση σ’ αυτήν των αποκεντρωμένων αρμοδιοτήτων του κράτους, μαζί φυσικά με τους ανάλογους δυναμικούς και απαραίτητους οικονομικούς πόρους.

Χωρίς τις προαναφερόμενες προϋποθέσεις, υπάρχει ο κίνδυνος το σχέδιο «Καλλικράτης» όχι μόνο να μην υπηρετήσει την ουσιαστική μεταρρύθμιση, αλλά και να οδηγήσει το όλο εγχείρημα σε αυτοαναίρεση, με σοβαρά επακόλουθα.